Πολιτισμός

Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περί το 280 - 284 μ.Χ. και μαρτύρησε επί των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού και Μαξιμιανού το 303 μ.Χ. ή το 305 μ.Χ. ή (το πιο πιθανό) το 306 μ.Χ.

Ο Δημήτριος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του χιλιάρχου.

Ως αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού κάτω από τη διοίκηση του Τετράρχη (και έπειτα αυτοκράτορα) Γαλερίου Μαξιμιανού, όταν αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός, έγινε χριστιανός και φυλακίστηκε στην Θεσσαλονίκη το 303 μ.Χ., διότι αγνόησε το διάταγμα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού». Μάλιστα λίγο νωρίτερα είχε ιδρύσει κύκλο νέων προς μελέτη της Αγίας Γραφής.

Στη φυλακή ήταν και ένας νεαρός χριστιανός ο Νέστορας (βλέπε 27 Οκτωβρίου), ο οποίος θα αντιμετώπιζε σε μονομαχία τον φοβερό μονομάχο της εποχής Λυαίο. Ο νεαρός χριστιανός πριν τη μονομαχία επισκέφθηκε τον Δημήτριο και ζήτησε τη βοήθειά του. Ο Άγιος Δημήτριος του έδωσε την ευχή του και το αποτέλεσμα ήταν ο Νέστορας να νικήσει το Λυαίο και να προκαλέσει την οργή του αυτοκράτορα. Διατάχθηκε τότε να θανατωθούν και οι δύο, Νέστορας και Δημήτριος.

Οι συγγραφείς εγκωμίων του Αγίου Δημητρίου, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς και Δημήτριος Χρυσολωράς, αναφέρουν ότι το σώμα του Αγίου ετάφη στον τόπο του μαρτυρίου, ο δε τάφος μετεβλήθη σε βαθύ φρέαρ που ανέβλυζε μύρο, εξ ου και η προσωνυμία του Μυροβλήτου.

Στις βυζαντινές εικόνες αλλά και στη σύγχρονη αγιογραφία ο Άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται αρκετές φορές ως καβαλάρης με κόκκινο άλογο (σε αντιδιαστολή του λευκού αλόγου του Αγίου Γεωργίου) να πατά τον άπιστο Λυαίο.

Ο τρόπος με τον οποίο οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν διαχρονικά τη μορφή του Αγίου Δημητρίου στη ζωγραφική, τη χαρακτική, τη μεταλλοτεχνία και την κεραμική αποτυπώνεται στην έκθεση τέχνης που διοργανώνει το Διοικητήριο με τίτλο “Σύγχρονες Όψεις του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη”.

Έτσι μέχρι το 1912 ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης αποτυπώνεται στις αγιογραφίες, τους πίνακες και τα χαρακτικά ως πολεμιστής, με το άλογό του, το ξίφος και το ακόντιο και πάντα σε θέση μάχης.

Μετά το 1912 που αλλάζουν πλέον τα δεδομένα και απελευθερώνεται η Θεσσαλονίκη και η Μακεδονία, απεικονίζεται ως ειρηνοποιός, ως ένας άγιος του πολιτισμού.

Με τα λόγια αυτά ο υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης) Θεόδωρος Καράογλου ξενάγησε τους δημοσιογράφους στην έκθεση, τα εγκαίνια της οποίας θα τελέσει αύριο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά τη δοξολογία στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Την εκδήλωση θα τιμήσει με την παρουσία του και ο πρωθυπουργός.

Ο κ. Καράογλου επισήμανε ότι στο πλαίσιο της προσπάθειας του υφυπουργείου Μακεδονίας – Θράκης να μετατρέψει το Διοικητήριο σε μια δομή ανοιχτή και επισκέψιμη στο κοινό, διοργανώνεται η συγκεκριμένη έκθεση που περιλαμβάνει 55 αγιογραφίες, πίνακες και χαρακτικά, 15 έργα μεταλλοτεχνίας και 3 έργα κεραμικής και θα διαρκέσει για έναν μήνα.

Από την πλευρά του, ο δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Θεσσαλονίκης Βασίλης Γάκης, υπογράμμισε ότι “πρώτη φορά στην πόλη διοργανώνεται μια έκθεση αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο με πρωτότυπα έργα και για πρώτη φορά η πόλη τιμά τον πολιούχο της εμφανίζοντας και παρουσιάζοντας τις σύγχρονές του όψεις, όπως αποτυπώνονται από τους νεότερους καλλιτέχνες”.

Ο ίδιος τόνισε ότι μέσα σε δύο μόλις μήνες συγκεντρώθηκε όλο αυτό το υλικό, έγινε η τεκμηρίωσή του και σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματοποιήθηκαν και συντηρήσεις. Ανέφερε, άλλωστε, ότι τυχαία ανακαλύφθηκε μια ιδιαίτερη εικόνα μισοκατεστραμμένη, με θέμα τον Άγιο Δημήτριο που εμφανίζεται με μια μεσαιωνική πανοπλία, ενώ για πρώτη φορά παρουσιάζεται και ο οδηγός του αείμνηστου ψηφιδογράφου Κολέφα, βάσει του οποίου στηρίχτηκε το περίφημο ψηφιδωτό της αίθουσας τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Ιδιαίτερα εμπνευσμένη χαρακτήρισε την ιδέα πάνω στην οποία στηρίχτηκε η έκθεση ο επιμελητής της Μίλτος Παπανικολάου, ομότιμος καθηγητής της ιστορίας της τέχνης του ΑΠΘ. “Ο Άγιος Δημήτριος στα αριστουργήματα των Ελλήνων καλλιτεχνών αλλάζει όψεις και από στρατιωτικός άγιος γίνεται ο άγιος του πολιτισμού και της παιδείας.

Συνδέουμε τον Άγιο Δημήτριο με την εθνική ταυτότητα των Ελλήνων, με την ελληνική συνείδηση που απέκτησε γιατί ο Άγιος εμφανίζεται άλλη φορά σαν Καραϊσκάκης, άλλη φορά σαν Λεωνίδας, ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Έχουν τέτοια ελευθερία στην απόδοση της μορφής του οι νεότεροι και μοντέρνοι καλλιτέχνες που ο Άγιος Δημήτριος είναι όλα, είναι ο ελληνισμός είναι η Μακεδονία είναι η Θεσσαλονίκη” τόνισε.

Το σκηνικό επιμελήθηκε η αρχιτέκτων μουσειογράφος, Δήμητρα Γουριώτη, η οποία έκανε λόγο για μια πιο εσωστρεφή εγκατάσταση που επιτρέπει στις εικόνες να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον που να ανταποκρίνεται στον αρχικό τους προορισμό. Από την πλευρά της, η αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, Αθηνά Τσιγκαροπούλου, η οποία επιμελήθηκε τα εκκλησιαστικά έργα ανέφερε ότι σε αυτά περιλαμβάνονται εικόνες κειμήλια της νεότερης χριστιανικής τέχνης από τον 19ο αιώνα ως τα μέσα του 20ού αιώνα. “

Στόχος μας είναι να δείξουμε μέσα από τις εικόνες την τεχνοτροπική και θεματολογική εξέλιξη της μορφής του Αγίου. Τελικός στόχος είναι να κατανοήσει το κοινό ότι πέρα από τις γραμμές και τα χρώματα στις εικόνες, όταν αυτές φέρουν άγια πρόσωπα σημασία έχει η παράκληση που έχει αφήσει κάθε πιστός σε αυτές και οι μνήμες που οι εικόνες αυτές κουβαλούν” πρόσθεσε.

Στο ενδιαφέρον των καλλιτεχνών του 20ού αιώνα για την προσωπικότητα του Αγίου Δημητρίου αναφέρθηκε η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια των εκθέσεων Κάτια Κιλεσοπούλου.

Σημειώνεται ότι η έκθεση θα λειτουργεί ως τις 26 Νοεμβρίου, θα είναι επισκέψιμη από το κοινό και από οργανωμένες ομάδες (σχολεία, ΚΑΠΗ και πολιτιστικούς συλλόγους), θα είναι ανοιχτή καθημερινές και εργάσιμες και πρωί και απόγευμα, ενώ θα είναι ανοιχτή και το Σαββατοκύριακο.

Όνειρο, συγκίνηση, δέος, στο κέντρο της Αθήνας. Σε μια βόλτα σου μπορείς να θαυμάσεις «ζωντανά» μπροστά στα μάτια σου έργα των Ελ Γκρέκο, Πικάσο, Βαν Γκογκ, Μιρό, Ντε Κίρικο, Τσαρούχη, Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Το Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή της Άνδρου στήθηκε σε ένα νεοκλασικό της Αθήνας.

Ενα μουσείο-τοπόσημο πλέον για την πρωτεύουσα σε 7.250 τ.μ. και 11 ορόφους.

Είναι το μουσείο που συντρόφευε τα καλοκαίρια μας από το νησί της Ανδρου με τις σημαντικές μετακλήσεις εκθέσεων, έργων τέχνηςκαι καλλιτεχνών και τώρα βρίσκει τη μόνιμη έδρα του και στην πρωτεύουσα.

Ένα μουσείο διεθνούς εμβέλειας, σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης, ιδίως ευρωπαϊκής, ανοίγει τις πύλες του στην καρδιά της Αθήνας.

Από την 1η Οκτωβρίου, μετά από 26 χρόνια περιπέτειας, σχεδιασμών, παραχωρήσεων οικοπέδων και υπαναχωρήσεων, ήρθε πλέον η ώρα των εγκαινίων του πολυαναμενόμενου Μουσείου του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα: Στο επιβλητικό ιδιόκτητο νεοκλασσικό κτίριο με τη σύγχρονη προσθήκη, επί της οδού Ερατοσθένους 13 στο Παγκράτι, μόλις λίγα μέτρα από το Καλλιμάρμαρο.

180 πίνακες, γλυπτά και αντικείμενα τέχνης στις αίθουσες του μουσείου

Το πάθος του Βασίλη Γουλανδρή και της συζύγου του Ελίζας για την τέχνη, οδήγησε το ζευγάρι από τα μέσα της δεκαετίας του '50 και έως το τέλος της ζωής τους στη συγκρότηση μιας θαυμαστής συλλογής μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, με εμφανές κριτήριο επιλογής των έργων το προσωπικό γούστο του ζεύγους και με χαρακτήρα συλλέκτη «παλαιάς κοπής» αντί του χρηματιστηρίου της τέχνης.

Μια ιδιωτική συλλογή άκρως ενδιαφέρουσα για την Ιστορία της τέχνης, η οποία περιμένει τον επισκέπτη να την ανακαλύψει καθώς «διαβάζει» τα έργα. Ο τρόπος που παρουσιάζονται προς το παρόν 180 πίνακες, γλυπτά και αντικείμενα τέχνης, είναι άνετος και «ευανάγνωστος» χάρη στη σκηνογραφική τους διάταξη.  

Στο μουσείο συνδιαλέγονται έργα από την περίοδο 1880-1980

Tην κύρια θέση στη συλλογή κατέχει η μοντέρνα και η σύγχρονη τέχνη, ευρωπαϊκή κυρίως, με έργα που χρονολογούνται από την περίοδο 1880-1980. Στον 1ο και 2ο όροφο του κτιρίου, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν, υπό το πράο βλέμμα του El Greco, έργα των Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Claude Monet, Edgar Degas, Pablo Picasso, Henri de Toulouse-Lautrec, Pierre Bonnard, Georges Braque, Joan Miró, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Fernand Léger, Jackson Pollock, Francis Bacon, Alberto Giacometti, Marc Chagall, Jean Hélion, Hans Arp, Ben Nicholson, Barbara Hepworth, César, Jean Tinguely, Niki de Saint Phalle, Friedensreich Hundertwasser, Balthus, Victor Brauner, Giorgio de Chirico και άλλων.

Κεντρικό πρόσωπο αυτής της σύναξης καλλιτεχνών είναι ο Paul Cézanne, για τον οποίο ο Picasso έλεγε ότι «ήταν ο πατέρας όλων μας», ενώ ο Giacometti θεωρούσε πως ήταν ο μοναδικός, μαζί με τους Βυζαντινούς, που ήξερε να σχεδιάζει. Επιπλέον, είναι ο πρώτος μοντέρνος ζωγράφος που εντάχθηκε στην υπό διαμόρφωση συλλογή του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή.

Νοερή ξενάγηση στο μουσείο

Μπαίνοντας από την ειδικά διαμορφωμένη πλατεία Αγίου Σπυρίδωνα, που αποτελεί δωρεά του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή προς τον δήμο Αθηναίων, στην είσοδο του μουσείου τον επισκέπτη υποδέχεται το πορτρέτο της Ελίζας Γουλανδρή δια χειρός Μαρκ Σαγκάλ (1966).

Ξεκινώντας από τον 1ο όροφο, βλέπει κανείς το πρώτο κορυφαίο απόκτημα της συλλογής, την «Θεία Μορφή» του Ελ Γκρέκο - έργο που αγοράστηκε από γκαλερί το 1956.

Την επόμενη χρονιά, το ζεύγος Γουλανδρή στράφηκε στη σύγχρονη τέχνη και ιδιαίτερα στην πρωτοπορία της μοντέρνας τέχνης αγοράζοντας τρία έργα του Πολ Σεζάν, μεταξύ των οποίων μια μικρή αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη ενώ κοιτάζει πάνω από τον ώμο του: «Ο δάσκαλός μας, πατέρας όλων μας» τον είχε χαρακτηρίσει ο Πικάσο.

Κάποια έργα της συλλογής, πίνακες και γλυπτά, προέρχονται από σειρές όπως ο «Καθεδρικός ναός της Ρουέν το πρωί» (ροζ απόχρωση) του Κλοντ Μονέ ή περιορισμένα αντίτυπα που έχυσε ο καλλιτέχνης σε μπρούντζο, όπως η συναρπαστική «Μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών» του Ντεγκάς, «Η αιώνια άνοιξη» από τα ελάχιστα γλυπτά του Ροντέν που απεικονίζουν ερωτευμένο ζευγάρι.

Από τον Βαν Γκογκ στον Φράνσις Μπέικον

Έργα, ιστορίες, διαδρομές, ανεκδοτολογικές αναφορές των καλλιτεχνών ζωντανεύουν στους τοίχους του μουσείου. Σε περίοπτη θέση δεσπόζει η «Νεκρή φύση με καφετιέρα» του Βαν Γκογκ (1888). Μέσα σε δυσβάστακτη φτώχεια και μοναξιά στην Αρλ, ο κορυφαίος ζωγράφος σε ηλικία 35 ετών φώτισε τη σύνθεση με το δικό του θεϊκό κίτρινο χρώμα και μπλέ κοβαλτίου, μετατρέποντας τα «απαραίτητα για να φτιάχνει λίγο καφέ» σε φοβερό θησαυρό. Δίπλα του εκτίθεται ο πίνακας «Νεκρή φύση με γκρέιπ φρουτ»(1901 ή 1902) του φίλου του, Πολ Γκογκέν. Η περιδιάβαση στην ιστορία της τέχνης συνεχίζεται στον 2ο όροφο του μουσείου με έργα Βασίλι Καντίσνσκι, Πάουλ Κλέε, Φερνάν Λεζέ, Φράνσις Μπέικον κ.ά.

«Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή αρέσκονταν να παραπέμπουν μέσω των επιλογών τους σε φανταστικούς, ως επί το πλείστον, διαλόγους μεταξύ αυτών των καλλιτεχνών» εξήγησε η υπεύθυνη της συλλογής Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ, κόρη του διευθυντή του νέου μουσείου, Κυριάκου Κουτσομάλλη, στην παρουσίαση στους δημοσιογράφους.

Μπουζιάνης, Μοραλης, Τσαρούχης, στον ίδιο χώρο

Ο 3ος και 4ος όροφος είναι αφιερωμένος σε Έλληνες καλλιτέχνες, μοντέρνους και σύγχρονους, με έργα Γιώργου Μπουζιάνη, Γιάννη Τσαρούχη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γιάννη Μόραλη, Μιχάλη Τόμπρου κ.ά..

«Με τα εγκαίνια μπαίνει τέλος στην αβεβαιότητα τόσων χρόνων του μουσείου και ξεκινά μια αρχή. Θέλουμε το μουσείο να αποτελέσει φωτεινή ρωγμή, να δώσει στίγμα στην καθημερινότητα της Αθήνας» χαιρέτησε ο διευθυντής του νέου μουσείου Δημήτρης Κουτσομάλλης επισημαίνοντας τις μουσειολογικές προδιαγραφές για εκδηλώσεις στο αμφιθέατρο του μουσείου, την βιβλιοθήκη, τα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις ηλικίες, τις επισκέψεις σχολείων.

«Μετά το μουσείο της Άνδρου, το μουσείο στην Αθήνα δίνει σάρκα και οστά «στο όραμα δύο ανθρώπων ενωμένων και αγαπημένων 'παλαιάς κοπής', όπως χαρακτηριστικά είπε η Φλερέτ Καραδόντη, ανιψιά του ζεύγους Γουλανδρή και διευθύντρια του Ιδρύματος.

Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σεβάστηκε επίσης την επιθυμία των ιδρυτών για μια αίθουσα αφιερωμένη στη σημαντική συλλογή τους από γαλλικά έπιπλα υπογεγραμμένα από τους διασημότερους ébénistes και αντικείμενα τέχνης, χρονολογούμενα από το 18ο αιώνα, καθώς και κινεζικά αντικείμενα τέχνης από νεφρίτη ή πορσελάνη.

Η τέχνη, παρούσα σε όλες τις πλευρές της ζωής του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους. Στον όροφο του πρώτου υπογείου υπάρχει ο χώρος που προορίζεται για τις περιοδικές εκθέσεις. Η πρώτη θα φιλοξενηθεί το φθινόπωρο του 2020.

Κατερίνα Πουλοπούλου

Η ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει λέξεις και έννοιες που παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο

Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικώς πολιτισμού. Το να μπορείς να μιλάς σωστά σημαίνει ότι ήδη είσαι σε θέση να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις

Η αγγλική γλώσσα έχει 490.000 λέξεις, από τις οποίες 41.615 λέξεις προέρχονται από την ελληνική γλώσσα (βιβλίο Γκίνες).

Η Ελληνική, με τη μαθηματική δομή της, είναι η γλώσσα της πληροφορικής και της νέας γενιάς των εξελιγμένων υπολογιστών, διότι μόνο σε αυτή δεν υπάρχουν όρια (Μπιλ Γκέιτς, Microsoft).

Η Ελληνική και η Κινεζική είναι οι μόνες γλώσσες με συνεχή ζώσα παρουσία από τους ίδιους λαούς και στον ίδιο χώρο εδώ και 4.000 έτη. Όλες οι γλώσσες θεωρούνται κρυφοελληνικές, με πλούσια δάνεια από τη μητέρα των γλωσσών, την Ελληνική (Francisco Adrados, γλωσσολόγος).

Η ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει λέξεις και έννοιες που παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο.

Μόνον η ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει τη ζωή από το βίο, την αγάπη από τον έρωτα.

Μόνον αυτή διαχωρίζει, διατηρώντας το ίδιο ριζικό θέμα, το ατύχημα από το δυστύχημα, το συμφέρον από το ενδιαφέρον.

Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η ελληνική γλώσσα μάς διδάσκει συνεχώς πώς να γράφουμε σωστά. Μέσω της ετυμολογίας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιος είναι ο σωστός τρόπος γραφής, ακόμα και λέξεων που ποτέ δεν έχουμε δει ή γράψει.

Το «πειρούνι», παραδείγματος χάριν, για κάποιον που έχει βασικές γνώσεις αρχαίων ελληνικών, είναι προφανές ότι γράφεται με «ει» και όχι με «ι», όπως πολύ άστοχα το γράφουμε σήμερα.

Ο λόγος είναι πολύ απλός: το «πειρούνι» προέρχεται από το ρήμα «πείρω», που σημαίνει τρυπώ – διαπερνώ, ακριβώς επειδή τρυπάμε με αυτό το φαγητό, για να το πιάσουμε.

Επίσης, η λέξη «συγκεκριμένος» φυσικά και δεν μπορεί να γραφτεί «συγκεκρυμμένος», καθώς προέρχεται από το «κριμένος» (αυτός που έχει δηλαδή κριθεί) και όχι βέβαια από το «κρυμμένος» (αυτός που έχει κρυφτεί).

Γράφουμε σωστά

Επομένως, το γεγονός ότι υπάρχουν πολλά γράμματα για τον ίδιον ήχο (π.χ., η, ι, υ, ει, οι κτλ) όχι μόνο δε θα έπρεπε να μας δυσκολεύει, αλλά αντιθέτως θα έπρεπε να μας βοηθά να γράφουμε πιο σωστά, εφόσον βεβαίως κατανοούμε κατ’ αρχήν τη γλώσσα μας.

Επιπλέον, η ορθογραφία, με τη σειρά της, μας βοηθά αντίστροφα στην ετυμολογία αλλά και στην ανίχνευση της ιστορικής πορείας καθεμιάς λέξης.

Κι αυτό που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την καθημερινή μας γλώσσα, τη νέα ελληνική, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών.

Είναι πραγματικά συγκλονιστικό συναίσθημα το να μιλάς και ταυτόχρονα να συνειδητοποιείς τι ακριβώς λες, να εκστομίζεις την κάθε λέξη, το σημαίνον, και ταυτόχρονα να σκέφτεσαι τη σημασία της, το σημαινόμενο.

Είναι πραγματικά κρίμα να διδάσκονται τα Αρχαία Ελληνικά με τέτοιον τρόπο στο σχολείο, ώστε να καθίσταται αντιπαθές κάτι τόσο όμορφο και συναρπαστικό.

Η σοφία της Ελληνικής

Στη γλώσσα υπάρχουν το σημαίνον (η λέξη) και το σημαινόμενο (η έννοια). Στην ελληνική γλώσσα αυτά τα δύο έχουν πρωτογενή σχέση, καθώς, αντίθετα με τις άλλες γλώσσες, το σημαίνον δεν είναι μια τυχαία σειρά από γράμματα.

Σε μια συνηθισμένη γλώσσα, όπως τα Αγγλικά, μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι να λέμε το σύννεφο car και το αυτοκίνητο cloud, κι αυτό να ισχύει από τη στιγμή κιόλας που θα συμφωνηθεί. Στα Ελληνικά κάτι τέτοιο είναι αδύνατον.

Γι’ αυτόν το λόγο πολλοί διαχωρίζουν την Ελληνική ως «εννοιολογική» γλώσσα από τις υπόλοιπες «σημειολογικές» γλώσσες.

Μάλιστα, ο μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βένερ Χάιζενμπεργκ είχε παρατηρήσει αυτήν τη σημαντική ιδιότητα της Ελληνικής, για την οποία είχε πει τα εξής: «Η θητεία μου στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτήν υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στη λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο».

Εν προκειμένω ο Αντισθένης έλεγε: «Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις».

Για παράδειγμα, ο «άρχων» είναι αυτός που έχει δική του γη (άρα=γη + έχων). Και πραγματικά, ακόμα και στις μέρες μας είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς δική του γη/δικό του σπίτι.

«Βοηθός» σημαίνει αυτός που στο κάλεσμα τρέχει (βοή=φωνή + θέω=τρέχω). Ο αστήρ είναι το αστέρι, αλλά η ίδια η λέξη μάς λέει ότι κινείται, δε μένει ακίνητο στον ουρανό (α + στηρ, από το ίστημι που σημαίνει στέκομαι).

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι πολλές φορές η λέξη περιγράφει ιδιότητες της έννοιας την οποίαν εκφράζει, αλλά με τέτοιον τρόπο, που εντυπωσιάζει και δίνει τροφή για τη σκέψη.

Για παράδειγμα, ο «φθόνος» ετυμολογείται από το ρήμα «φθίνω», που σημαίνει μειώνομαι. Και πραγματικά, ο φθόνος ως συναίσθημα, σταδιακά, μας καταβάλλει και μας καταστρέφει. Ελαττώνει την αξία μας ως ανθρώπων και υπονομεύει ακόμη και την υγεία μας.

Και βέβαια, όταν αναφερόμαστε σε κάτι που είναι τόσο πολύ, ώστε να μην τελειώνει, πώς το λέμε; Μα φυσικά «άφθονο».

Έχουμε, επίσης, τη λέξη «ωραίος», που προέρχεται από την «ώρα». Και τούτο, διότι για να είναι κάτι ωραίο, πρέπει να έλθει και στην ώρα του. Ωραίο δεν είναι το φρούτο όταν είναι άγουρο ή σαπισμένο, και ωραία γυναίκα δεν είναι κάποια ούτε στα 70 της άλλα ούτε φυσικά και στα 10 της. Ούτε το καλύτερο φαγητό είναι ωραίο όταν είμαστε χορτάτοι, επειδή, σε αυτήν την περίπτωση, δεν μπορούμε να το απολαύσουμε.

Εξάλλου, έχουμε τη λέξη «ελευθερία», για την οποία το «Ετυμολογικόν Μέγα» διατείνεται «παρά το ελεύθειν όπου ερά», δηλαδή το να πηγαίνει κανείς όπου αγαπά. Άρα, βάσει της ίδιας της λέξης, ελεύθερος είσαι όταν έχεις τη δυνατότητα να πας όπου αγαπάς.

Ορισμένες ενδιαφέρουσες ερμηνείες

Το «άγαλμα» ετυμολογείται από το «αγάλλομαι» (ευχαριστιέμαι), επειδή όταν βλέπουμε ένα όμορφο αρχαιοελληνικό άγαλμα, η ψυχή μας ευχαριστιέται, αγάλλεται. Και από το θέαμα αυτό επέρχεται η αγαλλίαση.

Αν κάνουμε όμως την ανάλυση της λέξης αυτής, θα δούμε ότι είναι σύνθετη: αγάλλομαι + ίαση(=γιατρειά).

Άρα, για να συνοψίσουμε, όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα (ή οτιδήποτε όμορφο), η ψυχή μας αγάλλεται και γιατρευόμαστε. Και πραγματικά, γνωρίζουμε όλοι ότι η ψυχική μας κατάσταση συνδέεται άμεσα με τη σωματική μας υγεία.

Παρεμπιπτόντως, η Ελληνική μάς λέει και τι είναι άσχημο. Από το στερητικό «α» και την λέξη σχήμα μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι. Για σκεφτείτε το λίγο.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε στην αντίστοιχη λατινική λέξη για το άγαλμα (που μόνο λατινική δεν είναι). Οι Λατίνοι ονόμασαν το άγαλμα statua από το ελληνικό «ίστημι» που ήδη αναφέραμε, και το ονόμασαν έτσι επειδή στέκει ακίνητο.

Προσέξτε την τεράστια διαφορά στη φιλοσοφία μεταξύ των δύο γλωσσών: αυτό που στην Ελληνική σημαίνει κάτι τόσο βαθύ από εννοιολογικής απόψεως, για τους Λατίνους είναι απλώς ένα ακίνητο πράγμα.

Είναι προφανής η σχέση που έχει η γλώσσα με τη σκέψη του ανθρώπου. Όπως λέει και ο George Orwell στο αθάνατο έργο του «1984», απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη. Εκεί το καθεστώς προσπαθούσε να περιορίσει τη γλώσσα για να περιορίσει τη σκέψη των ανθρώπων, καταργώντας συνεχώς λέξεις.

«Η γλώσσα και οι κανόνες αυτής αναπτύσσουν την κρίση» έγραφε ο Μιχάι Εμινέσκου, εθνικός ποιητής της Ρουμανίας.

Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικώς πολιτισμού. Το να μπορείς να μιλάς σωστά σημαίνει ότι ήδη είσαι σε θέση να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις.

Η μουσικότητα της Ελληνικής

Η ελληνική φωνή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «αυδή». Η λέξη αυτή δεν είναι τυχαία, αφού προέρχεται από το ρήμα «άδω», που σημαίνει τραγουδώ.

Ο μεγάλος μας ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος γράφει επί του προκειμένου: «Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως θα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως ένα ποταμάκι που μουρμουρίζει. Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά, επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική».

Εξάλλου, ο γνωστός γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαριέρ μάς περιγράφει την ακόλουθη εμπειρία από το ταξίδι του στην Ελλάδα: «Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική αλλά και ακατάληπτα μουσική. Αυτό το ταξίδι προς την πατρίδα –μητέρα των εννοιών μας– μου απεκάλυπτε έναν άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα οικεία και μόνο από τους ήχους της. Αισθάνθηκα να τα έχω χαμένα, όπως αν μου είχαν πει ένα βράδυ ότι ο αληθινός μου πατέρας ή η αληθινή μου μάνα δεν ήταν αυτοί που με είχαν αναστήσει».

Ο διεθνούς φήμης έλληνας μουσικός Ιάνης Ξενάκης είχε τονίσει πολλές φορές ότι η μουσικότητα της Ελληνικής είναι εφάμιλλη της συμπαντικής.

Αλλά και ο Γίββων έκανε λόγο για μουσικότατη και γονιμότατη γλώσσα, που δίνει κορμί στις φιλοσοφικές αφαιρέσεις και ψυχή στα αντικείμενα των αισθήσεων.

Ας μην ξεχνάμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες δε χρησιμοποιούσαν ξεχωριστά σύμβολα για νότες, χρησιμοποιούσαν τα ίδια τα γράμματα του αλφαβήτου.

«Οι τόνοι της ελληνικής γλώσσας είναι μουσικά σημεία που μαζί με τους κανόνες προφυλάσσουν από την παραφωνία μια γλώσσα κατ’ εξοχήν μουσική, όπως κάνει η αντίστιξη που διδάσκεται στα ωδεία ή οι διέσεις και υφέσεις που διορθώνουν τις κακόηχες συγχορδίες» σημειώνει η φιλόλογος και συγγραφέας Α. Τζιροπούλου – Ευσταθίου.

Είναι γνωστό, εξάλλου, πως όταν οι ρωμαίοι πολίτες πρωτάκουσαν στη Ρώμη έλληνες ρήτορες, προσέρχονταν για να θαυμάσουν, ακόμη και όσοι δε γνώριζαν Ελληνικά, τους ανθρώπους που «ελάλουν ως αηδόνες».

Ο Οράτιος έγραψε: «Η ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη, με μια γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα».

Δυστυχώς, στο διάβα των αιώνων, η μουσικότητα αυτή χάθηκε, προφανώς στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

«Δεν είμαι από αυτούς

που τους θάβουν εύκολα

έστω ακόμα κι εν ζωή όπου

πολλοί άθαφτοι κυκλοφορούν

στους δρόμους και στα σπίτια

Από αυτό το άκρον άωτον 

του ποιητικού μας λόγου εξέχει

από μνήμα πρόσφατο ρηχό

ένα χέρι που κρατάει ένα μολύβι

κι από νεκρούς και ζωντανούς

εξίσου το μισθό του διεκδικεί»

Το 1960 γυρίζει στην Ελλάδα και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού «Πάλι» (1963-1966). Ωστόσο, το 1967, με το πραξικόπημα της χούντας, αισθάνεται ότι δεν έχει άλλη επιλογή από την αυτοεξορία και το 1968 ταξιδεύει στην ΗΠΑ. Από το 1968 έως το 1993 -επί 25 χρόνια- διδάσκει Συγκριτική Λογοτεχνία και Δημιουργική Γραφή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο. 

Το 1976 αρνείται την πρόταση να γίνει αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. 

Οργανώνει παρουσίαση των Ελλήνων υπερρεαλιστών στο Κέντρο Πομπιντού το 1990-91.

Από το 1989 έως το 1995 διευθύνει με τον ποιητή Αντρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», το οποίο επανεκδόθηκε το 2004 με τίτλο «Νέα Συντέλεια».

Το 1959 βραβεύεται με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης το οποίο και αρνήθηκε.

Το 1982 τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το Κρατικό Βραβείο Χρονικού - Μαρτυρίας (1998). Επίσης λαμβάνει κι ένα βραβείο του Ν.Ρ.Α. [National Poetry Association (Αμερικανική Εταιρεία Ποίησης)] το 1996 -βραβείο που είχε δοθεί προηγουμένως στους Φερλινγκέττι, Γκίνσμπεργκ και άλλους.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το ποιητικό του έργο (2006).

Το 2006, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος Τιμής.

Στην απόφαση του Προέδρου Μακρόν να αποδεχτεί την πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη για την προσωρινή επιστροφή στην Αθήνα μια μαρμάρινης μετόπης που εκτίθεται εδώ και αιώνες στο Λούβρο, αναφέρεται σημερινό δημοσίευμα των βρετανικών Times.

Η αρθρογράφος επισημαίνει μάλιστα ότι η εν λόγω συμφωνία θεωρείται από κάποιους «ορόσημο» στη μάχη της Ελλάδας να ανακτήσει τα γλυπτά του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο.

Όπως επισημαίνει το δημοσίευμα, το μαρμάρινο ανάγλυφο του Παρθενώνα, που εκτίθεται στο Λούβρο εδώ και περισσότερα από 200 χρόνια, θα επιστρέψει στην Αθήνα προσωρινά, ενώ στο διάσημο γαλλικό μουσείο θα πραγματοποιηθεί έκθεση με «αρχαίους ελληνικούς θησαυρούς» που θα βγουν για πρώτη φορά από τη χώρα.

«Η συμφωνία επικροτείται ως ορόσημο στη μάχη της Ελλάδας να ανακτήσει τα γλυπτά του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο» επισημαίνει το δημοσίευμα και συνεχίζει: «Αξιωματούχοι της κυβέρνησης και κρατικά ΜΜΕ ανακοίνωσαν εχθές ότι ο πρόεδρος Μακρόν συμφώνησε να δανείσει [στην Αθήνα] την ανεκτίμητη μετόπη του Παρθενώνα, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών που είχε στο Παρίσι με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Έλληνα πρωθυπουργό, την περασμένη εβδομάδα. Πρόκειται για "προσωρινή ανταλλαγή" όπως ξεκαθάρισε ένας αξιωματούχος της κυβέρνησης».

Αφού εξηγεί ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε την επιστροφή της μετόπης στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, η αρθρογράφος επισημαίνει ότι η Γαλλία στήριξε τον αγώνα των Ελλήνων κατά των Οθωμανών, συμμετέχοντας με τη Βρετανία και τη Ρωσία στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827 και βοηθώντας την Ελλάδα να κερδίσει την ανεξαρτησία της.

«Το θραύσμα της ζωφόρου του Παρθενώνα του 5ου αιώνα π.Χ. που εκτίθεται στο Λούβρο είναι μία από τις 92 μαρμάρινες μετόπες που κοσμούσαν το πάνω μέρος του αρχαίου ναού, προτού οι Οθωμανικές δυνάμεις τον μετατρέψουν σε αποθήκη πυρομαχικών και οι Βενετοί τον βομβαρδίσουν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αθήνας το 1687» επισημαίνει το δημοσίευμα.

Και συμπληρώνει: «Παρόλο που οι περισσότερες μετόπες καταστράφηκαν, μία παραμένει στο Μουσείο της Ακρόπολης, άλλη μία στο Λούβρο και 14 στο Βρετανικό Μουσείο, μέρος της συλλογής γλυπτών που απέσπασε [από τον Παρθενώνα] ο λόρδος Έλγιν, ένας Βρετανός αριστοκράτης, στις αρχές του 19ου αιώνα».

Η συγκεκριμένη μετόπη, εξηγεί η αρθρογράφος, είχε βρεθεί από έναν Γάλλο διπλωμάτη στον Παρθενώνα και εκτίθεται στο Λούβρο από το 1798. Σε αυτήν, απεικονίζεται η σκηνή από μια μάχη ανάμεσα σε ανθρώπους και κενταύρους.

Ως «αντάλλαγμα» για το δάνειο, η Ελλάδα θα δανείσει στο Λούβρο μια συλλογή από αρχαία χάλκινα αντικείμενα, που η Αθήνα είχε συμφωνήσει να στείλει στο Παρίσι το 2005, αλλά αποφάσισε τελικά να μην το κάνει επειδή η Γαλλία απέφυγε να ασκήσει πίεση στο Βρετανικό Μουσείο για τα μάρμαρα του Παρθενώνα, επισημαίνουν οι Times.

«Αφότου ανέλαβε την εξουσία, ο κ. Μακρόν έχει εξελιχθεί στον πρώτο δυτικό ηγέτη που έχει ξεκινήσει μία ολική επανεξέταση της αποικιοκρατικής λεηλασίας των αρχαιοτήτων, στέλνοντας σημαντικές συλλογές πίσω στην Αφρική, μια ενέργεια που βρίσκει αντίθετα πολλά μεγάλα μουσεία σε άλλες χώρες», συμπληρώνει το δημοσίευμα.

Η αρθογράφος κάνει μάλιστα ειδική αναφορά στο Βρετανικό Μουσείο, που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή όσων αντιτίθενται στον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων, προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι εκατομμύρια επισκέπτες αποκτούν πρόσβαση ετησίως στις συλλογές με τα αρχαιοελληνικά εκθέματα, απολαμβάνοντας την ευκαιρία να τις θαυμάσουν «στο ευρύτερο πλαίσιο του ανθρώπινου πολιτισμού».

Πρώτο Θέμα