Με μια νέα μεγάλη αποκάλυψη ήλθε αντιμέτωπος ο καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης που προΐσταται των ανασκαφών στην αρχαία πόλη της Ελεύθερνας, στην περιοχή του Μυλοποτάμου στην Κρήτη.
Σε πυθάρι, ύψους 2 μέτρων, σε λαξευτό τάφο, βρέθηκε η ταφή νεαρής γυναίκας, 25-27 χρόνων, μαζί με 2.984 χρυσά ελάσματα που πιθανότατα διακοσμούσαν το σάβανο με το οποίο είχαν τυλίξει τη σορό της πριν από 2.650 χρόνια.
O αρχαιολογικός χώρος της Ελεύθερνας όπως φαίνεται από ψηλά με το στέγαστρό του
Στην ίδια ταφή εκτός από τα χιλιάδες χρυσά ελάσματα, βρέθηκαν επίσης 386 χάντρες από διάφορα υλικά, όπως κεχριμπάρι, αμέθυστος, άργυρος και χρυσός καθώς και σκαραβαίοι που αποκαλύπτουν σχέσεις με την εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο.
Το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι ένα «μοναδικό» χρυσό κόσμημα που φέρει τη μορφή λίλιουμ, διαφορετικής, όμως, τυπολογίας από τα μινωικά. Έχει ύψος 3 εκατοστά και όταν οι αρχαιολόγοι το καθάρισαν διαπίστωσαν πως φέρει δύο μορφές. Με τους στήμονες προς τα κάτω διακρίνουμε τη μορφή θεότητας κι αν το στρέψεις αντίθετα τη μορφή μέλισσας.
Το μοναδικό χρυσό κόσμημα που εντοπίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της αρχαιολογικής έρευνας. Με τη μορφή μέλισσας και θεότητας.
Στον ίδιο λαξευτό τάφο, που προστατεύεται από τοίχο και διαθέτει είσοδο την οποία έκλεινε πέτρα (διαστάσεων 1,15Χ1,20) βάρους 800 κιλών(!) ένα ακόμη εύρημα εντυπωσίασε τους αρχαιολόγους. Μαζί με τα γυναικεία ταφή βρέθηκε μια ακόμα. Ανήκει σε νεαρό άνδρα που η χρονολόγηση των οστών του δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν, ωστόσο, πως ανήκει σε ενήλικο άνδρα κρίνοντας και από το μικρό ξίφος που βρέθηκε δίπλα στα οστά. Το γεγονός της διπλής ταφής είναι εντυπωσιακό για τη Νεκρόπολη της αρχαίας Ελεύθερνας καθώς, όπως μέχρι σήμερα δείχνουν τα αρχαιολογικά δεδομένα, οι σοροί των ενήλικων ανδρών-πολεμιστών καίγονταν ενώ θάβονταν μόνο οι έφηβοι, τα παιδιά και οι γυναίκες.Όπως εξηγεί ο κ. Σταμπολίδης «η πρακτική αυτή εικονογραφεί τον Ομηρο». «Οι σάρκες του πολεμιστή καίγονται για να φανούν όσο γρηγορότερα γίνεται τα λευκά οστά του που δεν υφίστανται την ταπείνωση της φθοράς του σώματος». Μόνο οι γυναίκες που πέθαιναν στη γέννα εξαγνίζονταν με την πυρά γιατί, σύμφωνα και πάλι με τον Ομηρο, οι πόνοι τους ήταν ισάξιοι των ανδρών πολεμιστών που πέθαιναν στη μάχη.
Το μυστήριο της διπλής ταφής έχει μπει ήδη στο μικροσκόπιο των ειδικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η προσπάθεια των αρχαιολόγων να ανασυστήσουν τη χρυσή διακόσμηση στο σάβανο της νεκρής, με τα χρυσά ελάσματα να φυλάσσονται σήμερα σε δεκάδες κουτάκια. «Πρέπει να ξεδιπλώσουμε τα περίπου 3000 κομμάτια για να φανούν οι ρόμβοι, τα τετράγωνα και οι κύκλοι…».
Μια συγκλονιστική μαρτυρία από την αρχαία γη της Ελεύθερνας. Το χώμα με τα οστά που βρέθηκαν στη γυναικεία ταφή στην οποία εντοπίστηκαν και 2984 χρυσά ελάσματα
Το VETO ταξίδεψε στην Κρήτη (αναλυτικό ρεπορτάζ για την ανασκαφή και το οδοιπορικό μας στον Ψηλορείτη μπορείτε να διαβάσετε στο φύλλο της Κυριακής 3 Οκτωβρίου) και βρέθηκε στο μαγευτικό, κατάφυτο χώρο της αρχαίας Ελεύθερνας που τα τελευταία χρόνια προστατεύεται από υπερσύγχρονο στέγαστρο. Ο χώρος θα γίνει επισκέψιμος όταν ηλεκτροδοτηθεί, κάτι που ο κ. Σταμπολίδης πιστεύει πως θα συμβεί σύντομα.
Μια αρχαία κοινωνία που είχε ριζώσει στα βουνά, 25 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, διαφέντευε όλη τη γύρω περιοχή, όπου φτάνει σήμερα το μάτι σου και όπως δείχνουν οι αρχαιολογικές έρευνες είχε δημιουργήσει ένα σύστημα αξιών πρωτόγνωρο για την εποχή.Σύμφωνα με τον ανασκαφέα το κτίριο που αναστηλώθηκε στην ανώτερη βαθμίδα του νεκροταφείου αποτελεί το πρώτο Κενοτάφιο Ηρώων της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Μια ανασκαφή που έχει πολλά ακόμη να προσφέρει καθώς το πολύ μικρό τμήμα της αρχαίας πόλης που ερευνήθηκε τα τελευταία 25 χρόνια έχει δώσει σημαντικότατα ευρήματα.
Η ανάπτυξη απαιτεί ολιστική προσέγγιση
Το Μουσείο της Ελεύθερνας, το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη, είναι κάτι αντίστοιχο με εκείνα της Ολυμπίας, των Δελφών, της Βεργίνας. «Οχι βέβαια με το βαρύ όνομα που κουβαλούν εκείνα, αλλά κι αυτό κάποια στιγμή θα γίνει έτσι».
Με αυτά τα λόγια ο επικεφαλής των ανασκαφών θίγει το θέμα της πολιτιστικής πολιτικής. «Δεν μπορείς να έχεις μουσεία σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά σε κάθε γεωγραφική περιφέρεια: Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Κρήτη, Ηπειρο, Μακεδονία, Θράκη, Δωδεκάνησα... Πρέπει να τα βλέπουμε όμως όλα μελλοντικά και με όραμα».
Η Ολυμπία είναι το πανελλήνιο ιερό του αθλητισμού, οι Δελφοί είναι το πανελλήνιο ιερό της γνώσης, της μουσικής, του Απόλλωνα, η Βεργίνα της ιστορίας του μακεδονικού βασιλείου. Η Ελεύθερνα είναι σε όλο το μινωικό, μυκηναϊκό πλέγμα του πολιτισμού που στηρίζει τον έναν πυλώνα της Κρήτης, έχει όμως και την ομηρική ελληνική διάσταση που στηρίζει τον δεύτερο πυλώνα στο νησί. «Η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει στην περιφερειακή ανάπτυξη μουσείων και χώρων με ολιστική προσέγγιση. Κάθε φορά πρέπει να εξετάζεται η ιδιαιτερότητα ενός μουσείου, ότι δεν υπάρχει αντίστοιχο στην ελληνική επικράτεια. Το καθένα θα εξειδικεύεται σε κάτι σημαντικό».
Ομως, τι αλλάζει στην εποχή μας για το 90% των μουσείων που βρίσκονται σε μεγάλες και μικρές πόλεις; Η αναβάθμισή τους πρέπει επίσης να αντιμετωπίζεται σφαιρικά. «Η Αθήνα έχει το Εθνικό Αρχαιολογικό, το Μουσείο της Ακρόπολης, το Βυζαντινό εθνικό της Μουσείο, επίσης το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, την Πινακοθήκη και τα δυο ιδιωτικά, το Μπενάκη και το Κυκλαδικής. Αν δεν τη δει κάποιος ολιστικά, τα μουσεία της χάνονται. Ο περιβάλλων χώρος των μουσείων της πόλης είναι η ίδια η πόλη. Αν δεν αναβαθμίσεις την Αθήνα, χάνουν και τα μουσεία της. Πρέπει να τα δούμε όλα διαφορετικά. Δεν μπορεί μια υποβαθμισμένη πόλη να έχει αναβαθμισμένα μουσεία. Αρα, ο τομέας του πολιτισμού και του τουρισμού πρέπει να συμπράττουν».Ο βοτανικός κήπος και η ανασκαφή
Στην Ελεύθερνα, κηρυγμένο τοπίο αρχαιολογικού και φυσικού κάλλους με αρχαιολογικές ζώνες, δεν είναι μόνο τα ευρήματα που προκάλεσαν το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, αλλά και το περιβάλλον που συνυπάρχει με την πολιτιστική κληρονομιά.
Στο άλσος Ελευθερναίων έχει σχεδιαστεί ένας μοναδικός βοτανικός κήπος με όλα τα φυτά της Κρήτης, όπου ο επισκέπτης θα μαθαίνει κάθε λεπτομέρεια για τις θεραπευτικές και αρωματικές τους ιδιότητες από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας. Ο χώρος έχει διαμορφωθεί για να γίνουν το φθινόπωρο οι φυτεύσεις. Ολόγυρα όμως, υπάρχουν ήδη αιωνόβιες ελιές, κυπαρίσσια, χαρουπιές, ροδιές, πικροδάφνες. Αλλωστε τα δέντρα σε πολλές περιπτώσεις παίζουν τον δικό τους ρόλο στη σήμανση για τις διαδρομές, εκτός βέβαια από τις πινακίδες. Ο επισκέπτης θα γνωρίζει ότι για να φτάσει από τη νεκρόπολη στην ακρόπολη χρειάζεται να ακολουθήσει το μονοπάτι με τις αμυγδαλιές, ενώ τα κυπαρίσσια οδηγούν στο μουσείο. Οσο για τα καθιστικά, είναι παντού διακριτικά και καλόγουστα.
Οι πιο υποψιασμένοι τουρίστες για τη φύση και τα αρχαία ζητούν ήδη από τους ξεναγούς να δουν τον αρχαιολογικό χώρο με τα δύο στέγαστρα, το καμπυλωτό από την πλευρά της νεκρόπολης και το άλλο για τη βασιλική της ανατολικής πλευράς. Στο μουσείο όμως, σε έναν χρόνο, θα θαυμάζουν τους θησαυρούς που αποκαλύφθηκαν τα 30 χρόνια των ανασκαφών. Ανάμεσά τους η Κόρη της Ελεύθερνας (τώρα φυλάσσεται σε αποθήκες), που θεωρείται «αδερφή» της Κόρης της Ωξέρ που βρίσκεται στο Λούβρο.
H Κυρία της Οξέρ - μικρό ασβεστολιθικό γλυπτό (γύρω στο 640 π.χ)