Νάνος Βαλαωρίτης (1921-2019), ο Ελληνας του Μπρετόν και του Ελιοτ. - Ο μεγάλος ποιητής, ο «αιρετικός», ο άνθρωπος

Ο μεγάλος ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης έφυγε από τη ζωή το βράδυ της Πέμπτης, σε ηλικία 98 ετών.. Τη δυσάρεστη είδηση έκανε γνωστή μέσω facebook ο ποιητής και εκδότης Ντίνος Σιώτης: 

«Χθες βράδυ χάσαμε τον Νάνο, τον Νάνο τον Βαλαωρίτη, τον Νάνο όλων μας, τον Νάνο που σημάδεψε όσο λίγοι , με τις πολλές του ιδιότητες, τα ελληνικά γράμματα. Έφυγε πλήρης ποίησης και ημερών στα 98 του χρόνια, αφού έζησε μια πλούσια σε πολλά αγαθά ζωή.

Γενναίος, αιρετικός, απρόβλεπτος, όπως αρμόζει στους γνήσιους σουρεαλιστές, άφησε τα ίχνη του να τα ακολουθούμε όσο μπορούμε. (Λεπτομέρειες για την κηδεια αύριο ή μεθαύιριο, να ηρεμήσουν λίγο η Κατερίνα και η Ζωή και να έρθει και ο Ντίνος από τη Νέα Υόρκη)». 

Ποιητής, κριτικός, μελετητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος, ο Νάνος Βαλαωρίτης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. 

Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε γεννηθεί στη Λοζάνη της Ελβετίας το 1921 και ήταν γιος του διπλωμάτη Κωνσταντίνου Βαλαωρίτη και δισέγγονος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Σπούδασε φιλολογία και νομικά στα πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου, Σορβόνης. 

Δημοσίευσε πρώτη φορά σε ηλικία 18 χρονών. 

Το 1944 δραπετεύει από την Ελλάδα της Κατοχής στην Τουρκία και από εκεί στην Μέση Ανατολή, όπου συναντά τον Σεφέρη, ο οποίος υπηρετούσε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση ως γραμματέας της ελληνικής πρεσβείας στο Κάιρο. Μετά από προτροπή του Σεφέρη, πηγαίνει στο Λονδίνο για να βοηθήσει στην ανάπτυξη λογοτεχνικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας. 

Γράφει άρθρα και μεταφράζει πρώτος στο Λονδίνο εκτενώς Έλληνες ποιητές της περίφημης Γενιάς του 1930 -Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο.

Στην Αγγλία ζει από το 1944 έως το 1953 και γνωρίζει τον Έλιοτ και τον Ντίλαν Τόμας και εργάζεται για τον Λούις ΜακΝις στο BBC. 

Το διάστημα 1954-60 ζει στο Παρίσι, γνωρίζει τον Αντρέ Μπρετόν και τους υπερρεαλιστές.

Στο Παρίσι γνωρίζει και τη μελλοντική σύζυγο του, την Αμερικανίδα ζωγράφο Μαρί Γουίλσον (1922 - 2017). Παντρεύτηκαν το 1960 και απέκτησαν τρία παιδιά, τον Ντίνο, τη Ζωή και την Κατερίνα.

«Δεν είμαι από αυτούς

που τους θάβουν εύκολα

έστω ακόμα κι εν ζωή όπου

πολλοί άθαφτοι κυκλοφορούν

στους δρόμους και στα σπίτια

Από αυτό το άκρον άωτον 

του ποιητικού μας λόγου εξέχει

από μνήμα πρόσφατο ρηχό

ένα χέρι που κρατάει ένα μολύβι

κι από νεκρούς και ζωντανούς

εξίσου το μισθό του διεκδικεί»

Το 1960 γυρίζει στην Ελλάδα και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού «Πάλι» (1963-1966). Ωστόσο, το 1967, με το πραξικόπημα της χούντας, αισθάνεται ότι δεν έχει άλλη επιλογή από την αυτοεξορία και το 1968 ταξιδεύει στην ΗΠΑ. Από το 1968 έως το 1993 -επί 25 χρόνια- διδάσκει Συγκριτική Λογοτεχνία και Δημιουργική Γραφή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο. 

Το 1976 αρνείται την πρόταση να γίνει αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. 

Οργανώνει παρουσίαση των Ελλήνων υπερρεαλιστών στο Κέντρο Πομπιντού το 1990-91.

Από το 1989 έως το 1995 διευθύνει με τον ποιητή Αντρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», το οποίο επανεκδόθηκε το 2004 με τίτλο «Νέα Συντέλεια».

Το 1959 βραβεύεται με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης το οποίο και αρνήθηκε.

Το 1982 τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το Κρατικό Βραβείο Χρονικού - Μαρτυρίας (1998). Επίσης λαμβάνει κι ένα βραβείο του Ν.Ρ.Α. [National Poetry Association (Αμερικανική Εταιρεία Ποίησης)] το 1996 -βραβείο που είχε δοθεί προηγουμένως στους Φερλινγκέττι, Γκίνσμπεργκ και άλλους.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το ποιητικό του έργο (2006).

Το 2006, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος Τιμής.

Το 2009 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.

Βιβλία του έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό σε αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Στην Ελλάδα είχε επιστρέψει μόνιμα το 2004. 

«Άλλοτε στα χαράτσια»

Άλλοτε στα χαράτσια

σου κόβαν το κεφάλι

και το εναπόθεταν σ’ ένα ωραίο πλεχτό χρωματιστό καλάθι

Άλλοτε στο χορτάρι εκάθηντο

οι εκδρομείς στα πάρκα στους κήπους

στους αγρούς στις πλαγιές στα ξέφωτα

του δάσους με ξέσκεπα πόδια

σε γαργαλάνε οι αναμνήσεις στη ράχη

με καθυστέρηση λίγο η κυκλοφορία

του αίματος των μεγαλουπόλεων

η αυτοκίνητη μάζα του πλήθους

το προϊόν των πρώην πρωθυπουργών

παράθυρα της παράνοιας που δείχνουν

επάνω απ’ τις πλαγιές των πράσινων

όπου τα ξερά με τα χλωρά παντρεύονται

τα ξετρελαμένα ξεφωνήματα των παιδιών

οι παροτρύνσεις των δασκάλων σιγά

ησυχία παιδιά δίπλα κοιμούνται όλοι

εκείνοι που θυσιάστηκαν για το μέλλον σας

Αθήνα, 20 Σεπτεμβρίου 2012

(Από τη συλλογή Ποιημάτων του Νάνου Βαλαωρίτη «Πικρό Καρναβάλι», 2013, εκδόσεις Ψυχογιός)